سواد مالی چیست؟

سواد مالی (Financial literacy) به مجموعه از مهارت‌ها در زمینه مدیریت، بودجه‌بندی، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری منابع مالی گفته می‌شود که فرد با کمک آن می‌تواند بهتر منابع مالی در دسترس خودش را مدیریت کند و در نتیجه به آرامش و انضباط مالی بهتری دست پیدا نماید.

مولفه‌های اصلی سواد مالی این 4 مورد هست:

1. بودجه‌بندی و مدیریت هزینه‌ها
2. پس‌انداز
3. سرمایه‌گذاری
4. مدیریت بدهی‌ها

سواد مالی به شما کمک می‌کند که دید بهتری نسبت به منابع مالی در دسترس خودتان داشته باشید و بتوانید بهتر و موثرتر این منابع را برای رسیدن به اهداف‌تان استفاده کنید. با سواد مالی از منابع محدود مالی خودتان حداکثر استفاده را ببرید و در عین حال به خواسته‌های خودتان برسید و با بدهی مالی روبرو نشوید.

سواد مالی به بخش‌های مختلف دخل و خرج شما می‌پردازد و به شما می‌آموزد که چطور درآمد‌تان را با خرج‌تان انطباق داده و حتی پس‌انداز کافی نیز در اختیار داشته باشید.

دقت کنید که سواد مالی صرفا «پس‌انداز» کردن نیست، بلکه مهارتی برای پاسخگویی به تمامی نیازهای مالی شما با توجه به منابع درآمدی و مالی در اختیارتان است.

سواد مالی از جمله مهارت‌هایی هستند که متاسفانه ارتباطی با مدرک دانشگاهی و سطح تحصیلات ندارد و جای تاسف دارد که این دسته از مهارت‌های مهم را نیز در مدارس آموزش نمی‌دهند.

در ادامه این مقاله ما به بررسی مجموعه از مهارت‌ها و موارد مدیریتی مالی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کند بتوانید به شکل بهینه‌ای از تمامی منابع مالی خودتان استفاده کنید.

تعریف سواد مالی

قبل از تعریف سواد مالی باید بگویم که در کشور ما برای واژه سواد مالی لغت‌های مختلفی به کار می‌برند مانند هوش مالی و شم اقتصادی.

برای سواد مالی تاکنون تعاریف متعددی ارائه شده است ازجمله :

سواد مالی از دیدگاه سایت Investopedia :

سواد مالی توانایی فهم و اعمال موثر گستره‌ای از مهارت‌های مالی است. مهم ترین مهارت‌های مالی فرد عبارتند از: مدیریت مالی شخصی، بودجه ریزی و سرمایه گذاری. این دانش  به افراد کمک می‌کند بتوانند از لحاظ مالی به استقلال برسند و به پایداری اقتصادی دست یابند.

investopedia.com

سواد مالی از نظر  OECD :

OECD سازمان توسعه و همکاری اقتصادی است که تابه حال تعاریف متعددی از سواد مالی ارائه کرده است این سازمان سواد مالی را ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت‌ها، گرایش و رفتارهای مالی لازم برای تصمیم گیری صحیح مالی و سرانجام، دست‌یابی به وضعیت مساعد مالی فردی می‌داند.

oecd.org

بودجه‌بندی

یکی از مهمترین مهارت‌هایی که در سواد مالی باید فرا بگیرد «بودجه‌بندی» است. بودجه‌بندی به معنای تقسیم منابع مالی‌تان بر اساس نیازها و اولویت‌ها است.

یکی از ضعف‌هایی که بسیاری از ما در خرج کردن پول داریم آن است که هیچ طرح مشخصی از مخارج خودمان و اولویت‌های آن‌ها نداریم.

اغلب ما به این خاطر اقدام به خرج پول می‌کنیم زیرا با یک هزینه روبرو می‌شویم.

برای مثال اگر پولی داشته باشیم و گرسنه هم باشیم و از جلوی یک رستوران که بوی غذایی دلچسب و خوشمزه ای هم از آن بیرون می‌زند رد شویم، می‌گوییم: «بد نیست که یک دست غذا جانانه نوش جان کنیم». این در حالی است که این ولخرجی سبب از دست رفتن بخش از پول می‌شود و لاجرم در انتهای ماه با کمبود مالی روبرو می‌شویم.

این داستان و داستان‌های مشابه در تفریح، خرید مصارف روزانه خانواده و حتی مخارج مهم سبب می‌شود که انضباط مالی ما از بین برود و در نهایت با کمبود شدید پول حتی با داشتن درآمد خوب روبرو شویم.

بودجه‌بندی یک مهارت اساسی است که باید خود را مقید به آن کنید. اگر کارمند یا کارگر هستید و در انتهای هر ماه پولی را به عنوان حقوق دریافت می‌کنید از این ماه این فرآیند را تست کنید.

به خانه بروید و در آرامش همه مواردی که باید تا پایان ماه پرداخت شود را لیست کنید. سپس مبلغ آن‌ها را بنویسید. از خودتان بپرسید که کدامیک از این موارد اولویت بالاتری دارند و کدامیک را می‌توان در انتهای ماه و یا در ماه‌های دیگر انجام داد.

همچنین به این سوال جواب بدهید که آیا مبلغ درستی را برای هر کدام از این موارد مشخص کرده‌اید؟

آیا امکان کاهش هیچ کدام از این هزینه‌ها وجود ندارد؟ هر کدام از این مبالغ را که می‌توانید کم و یا حذف کنید.

در آخر شما یک برنامه بودجه‌بندی مناسب در اختیار دارید که اولویت‌های پرداخت در آن مشخص شده است و مبلغ درستی را به شما نشان می‌دهد.

شاید باور نکنید ولی یک برنامه بودجه‌بندی ماهانه که بر روی کاغذ می‌نویسید سبب رسیدن به یک دید واضح از مخارج در کل ماه پیش رو می‌شود و به صرفه جویی باورنکردنی و انضباط خوب مالی منجر می‌شود.

مخارج اضطراری

هیچ گاه در بودجه‌بندی همه پول را هزینه نکنید، همیشه مبلغی را برای موارد اضطراری و ضروری کنار بگذارید.

بهتر است که این مبلغ را در یک حساب بانکی دیگر و یا در یک حساب مجزا نگهدارید که از خرج شدن آن جلوگیری کنید.

حادثه خبر نمی‌کند و شما همیشه باید آمادگی مقابله با آن را داشته باشید. اگر فرزندی در خانه دارید همیشه پول کافی و اضطراری در خانه داشته باشید. این مبلغ واقعاً مهم است.

حتی اگر فرزندی را در خانه ندارید همیشه پولی را برای مخارج اضطراری کنار بگذارید، هر ماه و یا با هر درآمدی که کسب می‌کنید، این مبلغ را افزایش دهید و تا زمانی که واقعاً موضوع اضطراری برای آن پیش نیامده است نسبت به خرج کردن آن اقدام نکنید.

مبلغ مخارج اضطراری باید برابر با 10% از درآمدهای شما باشد. که در یک حساب جدا آن را پس‌انداز می‌کنید.

همچنین خرید بیمه‌های مختص خودرو، اتومبیل، سلامت و تکمیلی درمان هم می‌تواند ایده خوبی برای جلوگیری از ضرر و زیان‌های ناگهانی و ناخواسته شما باشد.

مدیریت بدهی‌

یکی از بخش‌های دیگر سواد مالی آن است که تا حد امکان بدهی‌ها را کاهش دهید.

سعی کنید با پس‌انداز اقدام به خرید کالاها و یا خدمات مدنظر کنید. بدهی‌ها علاوه بر آنکه توان مالی را کاهش می‌دهند، زمان‌های استراحت و تفریح شما و در کل آرامش فکری شما را نیز از بین می‌برند.

سعی کنید که در اسرع وقت بدهی‌های خودتان را کاهش دهید. همیشه در لیست بودجه‌بندی خودتان حذف بدهی‌ها را در اولویت قرار دهید. با حذف بدهی هم به آرامش می‌رسید و هم می‌توانید بودجه‌های خودتان را بهتر و راحت‌تر مصرف کنید.

لیست هزینه‌ها، خواسته‌ها و پس‌انداز داشته باشید

برای درک و افزایش سواد مالی این است که یک لیست نوشته شده از مخارج، هزینه‌ها، خواسته‌ها و مواردی که باید پس‌انداز کنید داشته باشید. با داشتن یک لیست نوشتاری از این موارد دید بهتری بر روی مخارج خواهید داشت. این لیست شامل بخش‌های زیر می‌شود:

1- هزینه و مخارج

مخارج شامل تمام هزینه‌های ضروری برای زندگی است. این مخارج شامل حداقل استاندارد قابل قبول است. برای مثال در مورد تغذیه شما می‌توانید هر شب پیتزا یا رستوران غذا بخورید و هزینه بالایی را در لیست مخارج اضافه کنید، اما معقول‌تر آن است که خودتان در خانه شام سالم و مناسب‌تری پخت نمایید و هزینه را کاهش دهید.

2- خواسته‌ها

شما ماشین نیستید و قطعا در زندگی خواسته‌هایی دارید، از خرید یک لباس تا رفتن به یک سفر، بهتر است که لیستی از خواسته‌های خودتان داشته باشید و بر اساس درآمد مبلغی را برای خواسته‌های خودتان کنار بگذارید.

وقتی بدانید که خواسته‌های واقعی شما چیست اغلب پول کمتری را صرف موارد دیگر می‌کنید و سریعتر به خواسته‌ها و خوشی‌های آن دست پیدا می‌کنید.

3- پس‌اندازها

همانطور که گفته شد شما باید بین 10 تا 15 درصد از درآمدهای خودتان را ندید گرفته و به عنوان پس‌انداز اضطراری آن را ذخیره کنید. اما علاوه بر این موارد پس‌اندازهای شما می‌تواند شامل خرید کالاهای ارزشمند مانند طلا و جواهرات و یا حتی خرید موارد سرمایه‌گذاری مانند سهام باشد.

دقت کنید که همه پس‌انداز را بر روی یک مورد سرمایه‌گذاری نکنید بلکه آن را قسمت کنید. حتی اگر مبلغ اولیه اندک باشد.

همچنین بخوانید: 13 راه برای پس‌انداز کردن

سواد مالی و آینده نگری

داشتن سواد مالی شما را از هزینه کردن‌های ناگهانی بر حذر می‌دارد و در نتیجه شما فراق بال بازتری برای هزینه‌های اساسی خودتان به دست می‌آورید. در سواد مالی شما باید به موارد هزینه‌ای زیر دقت کنید:

1. هزینه‌های اجباری در آینده: اجاره خانه، بیمه خودرو، بیمه‌های درمانی، هزینه تعمیرات لوازم خانگی و خودرو، هزینه تحصیلات کودکان
2. هزینه‌های جاری: غذا، میهمانی، تشریفات، پوشاک و درمان
3. هزینه‌های ناگهانی: بیماری، حادثه، تصادفات و یا اتفاقات غیرقابل پیش بینی
4. سرمایه‌گذاری: ایجاد کسب‌و‌کارهایی که بتواند به درآمد شما کمک کند.
5. هزینه‌های آینده: برخی از هزینه‌ها ممکن است در طی چندسال آینده ایجاد شوند. برای مثال هزینه تحصیلات عالی و دانشگاه فرزندان، هزینه تامین جهیزیه و یا خرید یک خانه بزرگتر
6. هزینه‌های تفریحی: همانطور که گفته شد، شما ماشین و بی‌روح نیستید که فقط به فکر درآمدزایی باشید، بلکه باید هزینه‌هایی برای تفریح و مسافرت نیز کنار بگذارید.

با شناخت این هزینه‌ها بهتر می‌توانید بودجه‌بندی خودتان را انجام دهید.

3 توصیه مهم برای افزایش درآمد و کاهش هزینه

بسیاری از افراد حتی با اینکه بودجه‌بندی خوبی انجام می‌دهند بازهم با کمبود مالی روبرو هستند. در اینجا می‌خواهیم چند راهکار را به شما پیشنهاد دهیم که به شما کمک می‌کند که هزینه‌های خودتان را کاهش دهید و به افزایش درآمد برسید.

1- منبع بدهی یا هزینه را شناسایی کنید

چرا من در حال پرداخت این هزینه یا بدهی هستم؟ این پرسش را همیشه بپرسید.

بسیاری از افراد از علت بدهی خودشان بی‌اطلاع هستند و یا به آن توجه نمی‌کنند. اگر وام می‌گیرد مبلغ و نرخ برگشت آن را به خوبی بررسی کنید.

اگر خودروی خرابی دارید که نیازمند تعمیر اساسی است و هرماه هزینه روی دست شما می‌گذارد آن را محاسبه می‌کنید.

میهمانی‌ها، مصارف روزمره مانند تنقلات و حتی کرایه تاکسی را بررسی کنید. برخی از هزینه‌ها خودشان را در میان روزمرگی‌های ما مخفی می‌کنند. ابتدا علت اینکه چرا اینقدر هزینه می‌کنید را بررسی کنید.

2- راهکاری برای حذف یا کاهش هزینه و بدهی بیابید

هر هزینه‌ای راهکاری برای کاهش یا حذف دارد.

برای مثال در زمینه خودرو شاید بهتر است اقدام به تعمیر اساسی بر روی خودروی انجام دهید و از شر خرابی‌های دائمی آن خلاص شوید و زودتر و کم هزینه‌تر به کارهای روزانه برسید.

به جای تاکسی از اتوبوس‌های عمومی استفاده کنید. به جای تنقلات از میوه‌ها و غذای خانگی استفاده کنید.

اگر در زندگی خودتان بدهی دارید، در قدم اول فکری برای حذف بدهی کنید. یک لیست از بدهی‌ها بنویسید و آن را بر روی درب یخچال و اتاق بزنید و تا زمانی که آن‌ها را به اتمام نرساندید دست از سر آن‌ها بر ندارید. بدهی هم پول و هم ذهن شما را می‌خورد.

3- همیشه با کارت بانکی نباشید

یکی از مشکلاتی که افراد دارند راحتی استفاده از کارت بانکی است. کارت بانکی سبب می‌شود که دید مالی شما نسبت به هزینه‌هایی که باید انجام دهید را از دست بدهید.

چند روزی این مورد را تست کنید که به جای کارت بانکی از پول نقد استفاده کنید. همچنین به جای خرید‌های اینترنتی خودتان از مغازه‌های محلی اقدام به خرید کنید مگر آنکه خرید اینترنتی واقعا به صرفه باشد.

همچنین همیشه همه پول خودتان را در یک کارت بانکی که دسترسی و برداشت از آن خیلی آسان هست، نگذارید. بهتر است که بخشی از پول خودتان را در حسابی بدون کارت بانکی نگهدارید.

این موانع سبب می‌شود که از هیجان زمان خرید دور شوید و عاقلانه اقدام به هزینه کردن کنید.

تاریخچه سواد مالی

از اواسط قرن بیستم با توجه به تغییراتی که در مشاغل بوجود آمد مردم مسئولیت بیشتری در رابطه با برنامه پس انداز، بازنشستگی و سرمایه‌گذاری احساس کردند.

علاوه بر آن پیچیدگی‌های اقتصادی نیز باعث شد افراد در هنگام خرید، بودجه‌ریزی و پس انداز برای بازنشستگی نیاز به تصمیم‌گیری‌های مالی جامع‌ تر و آگاهانه‌تر را احساس کنند و به دنبال راههایی برای دستیابی به اطلاعات مناسب باشند.

به همین منظور در اواخر قرن بیستم مرکز ملی آموزش اقتصاد شروع به طراحی استانداردهایی برای آموزش مفاهیم مالی کرد و به دنبال آن در سال 1995 ائتلاف جامپ استارت تشکیل شد کار این ائتلاف طراحی این استانداردها در مدارس تعریف شده بود.

در سال 2000 این ائتلاف به منظور اینکه بر اهمیت آموزش دانش مالی تاکید کند و رفتارهای مالی سالم را در امریکا نشر دهد ماه آوریل را به عنوان ماه جوانان برای سواد مالی تعیین کرد.

به دنبال آن در سال  2004  توسط سنای امریکا این ماه به عنوان ماه ملی سواد مالی  اعلام شد.

کشورهای دیگر نیز با دیدن اثرات سواد مالی پایین و تصمیم‌گیری‌های اشتباه مردم به تکاپو افتادند که اقداماتی در جهت ارتقا این دانش در سطح کشور  انجام دهند.

البته لزوم داشتن سواد مالی و اجرای آن پس از بحران مالی سال  2008 بیشتر خود را نشان داد و تصمیم گیرندگان به این نتیجه رسیدند که با داشتن دانش مالی و ارتقا آن اقتصاد کشور در مقابل بسیاری از بحرانها مقاوم خواهد شد.

به همین منظور به دنبال افزایش سطح این دانش در کشور خود رفتند و در حال حاضر در 45 کشور دنیا این آموزش‌ها در حال طراحی و اجرایی شدن است.

یادگیری سواد مالی را جدی بگیرید

یکی از مهمترین درس‌های سواد مالی «یادگیری دائمی» است. همیشه سعی کنید بخشی از هزینه‌های شما صرف خواندن کتاب، مقالات و یا تامین سایر منابع یادگیری سواد مالی شود.

منظورم این نیست که پکیج‌های چند ده میلیونی موفقیت تهیه کنید، بلکه شما می‌توانید کتاب‌های خوبی که در زمینه مدیریت مالی وجود دارد را مطالعه کنید. اینترنت مملو از منابع عالی در زمینه سواد مالی است. به جای تلویزیون یا شبکه اجتماعی به سراغ آن‌ها بروید و آن‌ها را بیاموزید.

چطور سواد مالی‌مان را تقویت کنیم؟

اگر این دانش اینقدر دارای اهمیت است چرا تابحال کسی در مورد آن به ما آموزشی نداده است؟

اگر به زندگی والدین خود نگاه کنیم می‌بینیم که بسیاری از آنها دانش مالی ر ا از والدین و همینطور تجربه به دست آورده‌اند.

باید توجه داشته باشیم الان با دنیای پیچیده‌ای که در پیش رو داریم و هر روز با ابزارهای مالی جدیدی که مواجه می‌شویم دیگر نمی‌توانیم از روشی که قبلا والدین ما می‌رفتند استفاده کنیم به همین دلیل یادگیری سواد مالی و بالا بردن اطلاعات خود در این حوزه درحال حاضر دارای اهمیت بسیار است.

برای بالا بردن دانش مالی باید مدام مطالعه کنیم و از نوشته های افراد پیشکسوت بهره ببریم، علاوه بر این می‌توانیم در کلاسهای آموزشی که در این حوزه هست شرکت کنیم و از آنها برای ارتقای سواد خود کمک بگیریم.

برای بالابردن اطلاعات بچه‌ها در این زمینه از مدارس بخواهیم که دانش روز دنیا را در برنامه درسی بچه‌ها سواد مالی کودکان را بگنجانند و به آنها مهارت‌هایی که برای زندگی امروز و آینده نیاز است را اموزش دهند.

برای این منظور می‌توانیم خود دست به کار شویم و منتظر دولت و مدرسه و…. دیگران نمانیم و فرندمان را در کلاسهای آموزشی سواد مالی ثبت نام کنیم.

علاوه بر این موارد باید مدام با آنها در مورد مسائل اقتصادی صحبت کنیم و آنها را در جریان اطلاعات قرار دهیم و نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که بچه‌ها مسائل را خیلی خوب متوجه می شوند پس آنها را جدی بگیریم و آینده آنها را مورد توجه قرار دهیم.

سواد مالی برای چه کسانی بیشتر اهمیت دارد؟

برخی از افراد تصور می‌کنند دانش مالی تنها مربوط به قشر خاصی می‌شود مثلا تصور بر این است که افرادی که فقیر هستند و از طبقات پایین اجتماع هستند به این دانش بیشتر نیاز دارند.

در صورتیکه هر کدام از ما با هر سطح درآمد دارای خواسته‌هایی هستیم که نامحدود هستند و هماهنگ کردن این خواسته‌ها با منابعی که در دست داریم از دغدغه‌های هر روز ماست.

ما هر روز و هر لحظه باید از بین گزینه‌های مختلف یکی را انتخاب کنیم و تصمیم بگیریم.

• مثلا اینکه من این مقدار منبعی (پول، زمان و…) که دارم را به کدام یک از خواسته‌هایم اختصاص دهم؟
• چگونه به اهداف مالی که دارم برسم؟
• یا چگونه ثروتی که والدینم برای من به ارث گذاشته‌اند را مدیریت کنم که به صفر نرسد؟
• چگونه به فرزندم آموزش دهم که متوجه شود پول خود را برای وسایل با ارزش صرف کند؟

و هزاران سوال دیگر که نشان می‌دهد این دانش برای تمام افراد جامعه مورد نیاز است و به مسائل هرروزه زندگی ما مرتبط می‌شود پس به قشر خاصی مربوط نمی‌شود و لازم است که همه با سواد مالی آشنا شویم.

داشتن سواد مالی به ما کمک می‌کند بتوانیم توانمندی‌ها و مهارت‌های‌ خود را در مواجهه با موقعیت‌های متعددی تقویت کنیم. فرد توانمند از لحاظ دانش مالی بینش جدیدی نسبت به رفتار و عملکرد خود پیدا می‌کند.

سواد مالی یک مهارت همیشگی

بودجه‌بندی، توجه به موارد اضطراری و در نهایت حذف بدهی‌ها سه نتیجه مهم از درک سواد مالی است. اما خیلی از ما هنوز در استفاده درست از سواد مالی دچار مشکل هستیم.

بسیاری از ما معانی دنیای پول، بانک و تعهدات مالی را به درستی نمی‌شناسیم. این عدم آشنایی سبب می‌شود که در مدیریت منابع مالی، استفاده از فرصت‌های مالی و در نهایت پس‌انداز و سرمایه گذاری دچار مشکل شویم.

سواد مالی مهارتی است که با خواندن یک یا چند کتاب و مقاله نمی‌آموزید. بلکه باید به صورت دائمی سعی در تقویت آن داشته باشید.

مانند سلامتی که نیازمند ورزش و تغذیه سالم دائمی است. سواد مالی نیز نیازمند یادگیری و تفکر دائمی است.

همیشه بخشی از زمان و پول خودتان را صرف یادگیری منابع مختلف سواد مالی کنید. به یمن وجود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی اکنون دستیابی به منابع سواد مالی بهتر و سریعتر شده است.

با سواد مالی شاید شما یک ثروتمند با زندگی لاکچری نشوید اما حداقل یک فقیر درمانده هم نخواهید بود و با داشتن یک انضباط مالی می‌توانید از منابع مالی و درآمدی خودتان به بهترین شکل استفاده کنید.